Ramai rakyat Sabah pernah mendengar tentang Perjanjian 20 Perkara, tetapi tidak semua benar-benar memahami apa maksudnya, dari mana asalnya, dan mengapa ia masih disebut hingga hari ini.
Hakikatnya, “20 Perkara” bukanlah perjanjian undang-undang, tetapi satu memorandum politik — senarai syarat dan jaminan yang diminta oleh pemimpin Sabah sebelum bersetuju menyertai pembentukan Malaysia pada 16 September 1963.

Asal Usul: Suara Awal Rakyat Sabah

Sebelum Malaysia dibentuk, Borneo Utara (nama asal bagi Sabah) masih di bawah pentadbiran British.
Apabila Tunku Abdul Rahman mencadangkan idea pembentukan “Malaysia” — gabungan Tanah Melayu, Sarawak, Sabah, dan Singapura — para pemimpin Sabah menuntut agar suara dan hak rakyat tempatan diambil kira.

Lalu, pada tahun 1962, ditubuhkan Suruhanjaya Cobbold untuk menilai pandangan rakyat Sabah dan Sarawak terhadap cadangan tersebut.
Selepas laporan itu disiapkan, satu lagi jawatankuasa dibentuk — Jawatankuasa Antara Kerajaan (IGC) — bagi menyusun perincian perlembagaan negara baharu.

Hasil rundingan inilah yang melahirkan Memorandum 20 Perkara, sebuah dokumen penting yang memuatkan hasrat dan kebimbangan pemimpin Sabah sebelum bersetuju menyertai Malaysia.

Isi Utama 20 Perkara

Isi kandungan “20 Perkara” berteraskan perlindungan terhadap identiti, hak, dan autonomi Sabah. Antara perkara yang utama ialah:

1. Tiada agama rasmi di Sabah – negeri ini terdiri daripada pelbagai agama dan budaya.
2. Bahasa Inggeris kekal sebagai bahasa rasmi – untuk memastikan pentadbiran dan pendidikan terus berjalan dengan baik.
3. Kawalan imigresen di bawah negeri – keluar masuk ke Sabah perlu melalui kawalan kerajaan negeri.
4. Borneonisasi – jawatan kerajaan perlu diutamakan kepada anak tempatan.
5. Kewangan dan hasil negeri dikawal oleh kerajaan negeri – termasuk kutipan cukai dan pembangunan.
6. Sistem pendidikan di bawah kawalan negeri – agar dasar pendidikan sesuai dengan keperluan Sabah.
7. Nama negeri ialah “Sabah”, dan ketua negeri pada waktu itu digelar Yang di-Pertua Negara.

Keseluruhan 20 perkara ini berasaskan satu prinsip penting:

Sabah menyertai Malaysia sebagai rakan setaraf, bukan sebagai negeri bawahan.

Antara Janji dan Realiti

Beberapa perkara dalam memorandum ini masih kekal hingga hari ini.
Sebagai contoh, kuasa imigresen masih di bawah kerajaan negeri.
Setiap warga dari Semenanjung atau Sarawak yang masuk ke Sabah perlu melalui kawalan khas — bukti bahawa semangat 20 Perkara itu masih hidup.

Namun, ada juga perkara yang semakin terhakis.
Dalam bidang pendidikan, kewangan dan hasil negeri, kuasa yang suatu masa dahulu dijamin kepada Sabah kini banyak bergantung kepada keputusan kerajaan persekutuan.
Inilah sebab mengapa sebahagian rakyat berpendapat bahawa semangat asal pembentukan Malaysia sudah tidak sepenuhnya dihormati.

Salah Faham Yang Masih Berulang

Ramai yang menganggap “20 Perkara” adalah sama dengan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) — padahal, ia dua dokumen yang berbeza.
“20 Perkara” hanyalah memorandum cadangan, manakala MA63 ialah dokumen rasmi antarabangsa yang dimeterai oleh kerajaan-kerajaan terlibat di London pada 9 Julai 1963.

Ringkasnya:

• 20 Perkara = hasrat dan syarat yang dikemukakan oleh Sabah.
• MA63 = perjanjian sah yang mewujudkan Malaysia.

Walaupun 20 Perkara tidak mempunyai kekuatan undang-undang seperti MA63, ia tetap penting sebagai landasan moral dan sejarah yang menggambarkan semangat asal pembentukan negara.

Simbol Yang Berubah

Satu contoh perubahan besar yang mencerminkan peralihan makna ialah gelaran ketua negeri.
Dahulu, Ketua Negeri Sabah dikenali sebagai Yang di-Pertua Negara (1963–1976), satu gelaran yang menunjukkan kedudukan Sabah sebagai entiti berdaulat dalam Malaysia.
Namun selepas pindaan perlembagaan pada tahun 1976, gelaran itu ditukar kepada Yang di-Pertua Negeri.

Bagi sesetengah rakyat Sabah, perubahan ini bukan sekadar soal nama, tetapi tanda bahawa kedudukan Sabah dalam Persekutuan Malaysia telah berubah — daripada “rakan” kepada “negeri”.

Masih Relevan Kah Hari Ini?

Ya, 20 Perkara masih relevan — bukan sebagai slogan politik, tetapi sebagai panduan untuk menilai keadilan dalam hubungan pusat dan negeri.
Ia mengingatkan kita bahawa penyertaan Sabah ke dalam Malaysia bukanlah penyerahan kuasa, tetapi perjanjian kerjasama antara wilayah yang sama taraf.

Apa yang penting hari ini ialah pelaksanaan:

• Adakah pendidikan di Sabah mencerminkan keperluan dan identiti rakyat tempatan?
• Adakah hasil negeri diagihkan secara adil?
• Adakah anak Sabah diberi keutamaan dalam perkhidmatan awam dan pembangunan ekonomi?

Soalan-soalan inilah yang sepatutnya dijawab dengan tindakan, bukan hanya ucapan.

Perspektif Anak Sabah

Sebagai anak Sabah, saya melihat “20 Perkara” bukan sekadar dokumen sejarah.
Ia adalah cermin kejujuran antara negeri dan persekutuan.
Sabah tidak pernah menuntut lebih daripada sepatutnya —
Sabah hanya mahu janji yang pernah dibuat, ditunaikan kembali.

Jika generasi muda Sabah tidak lagi memahami apa itu 20 Perkara,
maka kita berisiko kehilangan bukan sahaja hak,
tetapi juga makna asal penyertaan Sabah dalam Malaysia.

Kesimpulan

“20 Perkara” bukan kisah lama yang perlu dilupakan —
ia adalah asas kepada semangat kebersamaan yang membentuk Malaysia.
Ia bukan tentang menuntut pemisahan, tetapi tentang menuntut keadilan dan penghormatan terhadap janji yang pernah dibuat.

Sabah tidak mahu menjadi lebih tinggi daripada sesiapa,
Sabah cuma mahu duduk sama rendah dan berdiri sama tinggi —
seperti yang dijanjikan pada tahun 1963.